Çölyak
hastalığı, genetik yatkınlığı olan bireylerde buğday, arpa, çavdar gibi
tahıllarda bulunan gluten isimli proteine maruz kalma sonucu gelişen, kronik,
immün aracılı bir ince bağırsak enteropatisidir.
Çölyak
hastalığı temelde ince bağırsağı etkilesede, klinik özellik yelpazesi hem intestinal
hem de ekstraintestinal semptomlar ile çok geniştir. Her yaş grubunda, her
ırkta ve her iki cinste de görülebilir.
Çölyak
hastalığında etkin olduğu bilinen tek tedavi, glutenin ömür boyu diyetten
çıkarılmasıdır.
Glutensiz diyet uygulanmasındaki amaç, hastalığın var olan semptomlarını
kontrol altına almak, hastaların yaşam kalitelerini arttırmak ve hastalıkları
ile ilgili komplikasyonların oluşmasını önlemektir. Özellikle çölyak
hastalığında erken tanı çocuklarda büyümenin yakalanmasında, uzun dönem
komplikasyonlarının önlenmesinde önemlidir.
Hastaların
çoğunda, diyet tedavisine tam uyum sağlamalarının ardından klinik bulgularının
tamamen düzeldiği, serolojinin normale döndüğü gözlenmektedir.
Çölyak
hastalığı toplumun yaklaşık %1- %0.03 etkilemektedir. Hastalığın çok geniş bir
klinik yelpazeye sahip olması, atipik seyir gösterebilmesi veya hiç bulgu
vermemesi nedeniyle gerçek bir prevalans vermek zorlaşmaktadır. Bu nedenle hastaların
ancak yüzde 10’nuna tanı konulduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizde Çölyak
hastalığı görülme sıklığı toplumun yaklaşık %1- %0.03 etkilediği düşünüldüğünde
en çok 850 ve en az 250 bin hasta beklenmektedir. Bakanlığımız Sağlık Bilgi
Sistemlerinden elde edilen verilere göre Türkiye'de tanı konan çölyak hastalığı
sayıları 2022 yılı sonu itibari ile 154.027 olarak
belirtilmiştir.
Çölyak
hastalığı, bilindiği üzere hem çocuklar hem de erişkinlerde geniş bir klinik
yelpazeye sahiptir. Organizmada etkilemediği sistem ya da organ yoktur. Tüm
sistemlere yönelik semptomlara neden olması çok ciddi tanı karmaşasına yol
açmaktadır. Bu durum tıbbın her disiplininden hekimleri ilgilendiren evrensel
bir sorundur.
Geçmeyen,
yineleyen ve adı konulamayan her türlü sağlık sorununda çölyak hastalığının
akla getirilmesi gerekir.
Toplumda
tanı almamış hastalar buz dağının görünmeyen kısmıdır. Teşhis yöntemlerinden
kan testleri serolojik özel testler ile ön tanı konmakta ancak kesin tanı ince
bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.
Tedavisi
diyet ile mümkün olan çölyak hastalığında erken teşhis çölyaklıların yaşam
kalitesinin tekrar düzelmesi ve kaybedilecek sağlık maliyetinin önüne geçilmesi
için son derece önemlidir. Çölyak glutensiz beslenme ile bir hastalık değil
yaşam tarzı olarak hayata yerleşmelidir.
Bakanlığımız
tarafından STK’lar, Üniversiteler ve özel sektör işbirliğinde “Erişkin Bazı
Metabolizma Hastalıkları (Tiroid, Osteoporoz, Gut) ve Çölyak Hastalığı Kontrol
Programı 2019-2023” hazırlanmış ve uygulanmaktadır. Bu program kapsamında;
- Hastaların uygun ürünlere ulaşımının arttırılması için ilgili kamu
kurum ve kuruluşlar STK’ lar ile çalışmalar yapılmaktadır. Çölyak
hastaları için marketlerde, halka açık yerlerde AVM’lerde uygun gıda satış
noktaları oluşturulması çalışmaları kapsamında Türkiye Perakendeciler
Federasyonu Başkanlığına ve Türkiye Lokantacılar, Kebapçılar, Pastacılar
ve Tatlıcılar Federasyonuna resmi yazı yazılmıştır.
- Çölyaklıların glutensiz besinlere kolay ulaşımının sağlanması için
havaalanlarında, tren garlarında, şehir otogarlarında yer alan gıda
otomatlarında glutensiz ürünlere yer verilmesine yönelik Ulaştırma ve
Altyapı Bakanlığına, Çevre ve Şehircilik Bakanlığına resmi yazı yazılmıştır.
- Çölyak hastalığında farkındalığı arttırma amacıyla Bakanlığımız
tarafından materyaller hazırlanmıştır. Sağlık kuruluşlarında, eğitimlerde
kullanılmak üzere topluma yönelik, okullarda ve eğitim merkezlerinde
kullanılmak üzere çocuklara yönelik bilgilendirme broşürleri, afiş
çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
- Öğrencilere çölyak ile ilgili bilgilendirme okul sağlığı çalışmaları
kapsamında yapılmaktadır.
- Hazırlanan ‘Çölyak Hastalığı Öğretmenlere Yönelik
Bilgilendirme Rehberi’ Milli Eğitim Bakanlığına iletilmiştir.
- Çölyaklı öğrencilerin glutensiz besinlere kolay ulaşımının sağlanması
için kantin/kafeteryalarda glutensiz ürünlerin bulundurulması, gıda
otamatlarında ve yemekhanelerde glutensiz menülere yer verilmesinin
sağlanması yönünde Milli Eğitim Bakanlığına ve Yükseköğretim Kurulu
Başkanlığına resmi yazı yazılmıştır.
- Aile hekimlerine yönelik ‘Çölyak Hastalığında Aile Hekimleri
İçin Tanı-Tedavi-İzlem Rehberi’ hazırlanmıştır. Rehber içinde
çölyak hastalığının tanımı, tanısı ve komplikasyonları, hastalığın
tedavisi ve izlemi başlıklarına yer verilmiştir. Bu rehberle birinci
basamakta aile hekimleri tarafından hastalığın akla gelmesi, tanınması,
tanı-tedavi ve izlem sürecin de yol gösterici olarak kaynak olması
amaçlanmıştır.
- Toplu Beslenme Sistemleri (Toplu Tüketim Yerleri) İçin Ulusal Menü
Planlama ve Uygulama Rehberi ile toplu beslenme hizmetinden faydalanması
gereken çölyaklılar için öneriler niteliğinde bilgiler ve glutensiz menü
örnekleri rehberde yer almış olup rehberin dağıtımları yapılmıştır.
- Çölyak hastalığında gastroenteroloji uzman hekimi tarafından
düzenlenen uzman hekim raporu ile bu vatandaşlarımıza Sosyal Güvenlik
Kurumu tarafında aylık ödeme yardımı yapılmaktadır.
- Afet gibi normal yaşamı kesintiye uğratan olağanüstü durumlarda da
sağlıklı beslenmenin sağlanması son derece önemlidir. Acil durumlarda
beslenme hizmetini Ulusal Afet Müdahale Planı çalışmaları kapsamında
Beslenme Hizmet Grubunun ana çözüm ortağı olan Kızılay’a Sağlık Bakanlığı
da destek sunmaktadır. Bu kapsamda ülkemizde 6 Şubat 2023 tarihinde yaşanan
deprem ve sonrası sağlıklı beslenmenin sürdürülebilmesi amacı ile afet
bölgesinde çalışmalar başlatılmıştır. Ülkemiz için yaşanılan bu zor
süreçte tüm vatandaşlarımızla beraber çölyaklıların beslenmesi ayrı bir
önem taşımıştır. Bu çalışmalar başta Türk Kızılay’ı olmak üzere Çölyak
Dernekleri, Bağışçılar, Sağlık Bakanlığı işbirliğinde depremin başından
itibaren koordineli bir şekilde yürütülmüştür. Glutensiz ürünlerin
çölyaklılara ulaştırılması, seyyar mutfakta çölyaklılara uygun yemek
üretimi gerçekleştirilen çalışmalardan birkaçıdır. Afet bölgesindeki
çölyaklıların karşılaşabilecekleri bazı sıkıntılarda onlara yol
gösterebilecek çölyaklılara yönelik bilgilendirme dokümanı Sağlık
Bakanlığı resmi internet sitemizde yayımlanmıştır.
- Çölyak hastalığı hakkında www.beslenmehareket@saglik.gov.tr adresinden vatandaşlarımıza bilgilendirilme
yapılmaktadır. Bahsedilen dokümanlara internet adresinden
ulaşılabilmektedir.